Yapay zekâ (YZ), gelişim düzeyi ve fonksiyonel kapasitesine göre farklı türlere ayrılır. Bu sınıflandırma, bir YZ sisteminin insan benzeri düşünme, öğrenme ve problem çözme yeteneklerine ne derece sahip olduğunu ortaya koyar. Genellikle YZ türleri üç ana başlık altında toplanır: Dar (Zayıf) Yapay Zekâ, Genel (Güçlü) Yapay Zekâ ve Süper Yapay Zekâ. Ayrıca bazı kaynaklarda işlevsel yaklaşıma göre tepki veren, sınırlı hafızalı ve öz farkındalığa sahip sistemler gibi daha ayrıntılı sınıflandırmalar da yapılmaktadır.
1. Dar (Zayıf) Yapay Zekâ (Artificial Narrow Intelligence – ANI)
Dar yapay zekâ, yalnızca belirli görevlerde uzmanlaşmış sistemleri ifade eder. Bu sistemler tek bir işlevi yerine getirebilir ve kendi görev alanı dışına çıkamazlar. Bugün kullanılan tüm YZ sistemleri bu kategoriye girer. Örneğin, sesli asistanlar (Siri, Alexa), yüz tanıma yazılımları, öneri motorları, otomatik çeviri araçları gibi uygulamalar ANI kapsamındadır.
Dar YZ, öğrenme kabiliyetine sahip olsa da kendi başına bilinçli düşünemez veya farklı bağlamlara uyum sağlayamaz. Verilen görev ne kadar kompleks olursa olsun, sistem yalnızca programlandığı sınırlar içinde çalışır.
2. Genel (Güçlü) Yapay Zekâ (Artificial General Intelligence – AGI)
Genel yapay zekâ, insana benzer bilişsel becerilere sahip sistemleri ifade eder. AGI; öğrenebilir, öğrendiklerini yeni durumlara genelleyebilir, akıl yürütebilir ve farklı görevleri başarıyla yerine getirebilir. İnsan zekâsına benzer biçimde bağlamı anlayabilir, problem çözme stratejileri geliştirebilir ve kendi kararlarını alabilir.
AGI henüz pratik olarak geliştirilememiştir. Ancak birçok araştırma kurumu ve teknoloji şirketi bu hedefe ulaşmak için çalışmalarını sürdürmektedir. AGI’nin gerçekleşmesi durumunda, makineler insanlar kadar esnek ve bağımsız şekilde düşünebilecek duruma gelecektir. Bu durum aynı zamanda etik ve güvenlik tartışmalarını da beraberinde getirmektedir.
3. Süper Yapay Zekâ (Artificial Super Intelligence – ASI)
Süper yapay zekâ, insan zekâsını her açıdan aşan kuramsal bir YZ düzeyini temsil eder. ASI; yaratıcı düşünme, duygusal zekâ, stratejik planlama ve hatta sezgi gibi insanın ötesinde bilişsel kapasitelere sahip olabilir. Bu düzeyde bir yapay zekâ, bilimsel keşiflerden politika üretimine kadar birçok alanda insan kararlarının yerini alabilecek yetkinlikte olur.
Henüz sadece teorik olarak var olan ASI, felsefi ve etik açıdan en çok tartışılan YZ türüdür. Bilinç kazanmış, kendi hedeflerini belirleyebilen bir YZ sistemi; insanlık için büyük fırsatlar sunabileceği gibi ciddi tehditler de barındırabilir. Bu nedenle süper zekânın kontrol edilebilirliği, şeffaflığı ve güvenliği üzerine çalışmalar yapılmaktadır.
Alternatif Sınıflandırma: İşlev Temelli Türler
Bazı uzmanlar, YZ’yi işlevselliğine göre dört sınıfa ayırır:
- Tepkisel Makineler (Reactive Machines): Hafızası olmayan, sadece mevcut duruma tepki veren sistemler. (Örn. IBM Deep Blue)
- Sınırlı Hafıza (Limited Memory): Geçmiş deneyimlerden sınırlı şekilde öğrenebilen sistemler. (Örn. Otonom araçlar)
- Zihin Teorisi (Theory of Mind): Duyguları ve niyetleri anlayabilen varsayımsal sistemler.
- Öz Farkındalık (Self-Awareness): Bilinç sahibi makineler; henüz geliştirilememiştir.
Yapay zekâ türleri, yalnızca teknik gelişim seviyelerini değil, aynı zamanda toplumsal etkilerini ve etik sorumluluklarını da belirler. Bugün çoğunlukla dar yapay zekâ ile karşılaşıyor olsak da, genel ve süper yapay zekâya doğru ilerleyen bir yolculuk içindeyiz. Bu ilerleme, yalnızca teknolojik bir devrim değil; aynı zamanda insanlık için yeni bir çağın habercisidir.
