YÖK’ten Bilimsel Araştırmalarda Üretken Yapay Zekâ Kullanımına Yönelik Etik Rehber

Yükseköğretim Kurulu (YÖK), Türkiye’de yükseköğretim kurumlarında yürütülen bilimsel araştırma, yayın ve akademik üretim faaliyetlerinde üretken yapay zekâ (ÜYZ) teknolojilerinin kullanımına ilişkin ilk kapsamlı etik rehberi yayımlamıştır. Bu rehber, yapay zekâ destekli içerik üretiminin etik ilkelere uygun biçimde gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla hazırlanmıştır. Akademik dürüstlük, şeffaflık, açıklanabilirlik ve bilimsel sorumluluk ilkeleri doğrultusunda oluşturulan bu belge, hem araştırmacılara hem de yükseköğretim kurumlarına yol gösterici nitelik taşımaktadır.

Etik rehberin temel amacı; üretken yapay zekâ teknolojilerinin bilimsel araştırma süreçlerinde sorumlu, güvenilir ve hesap verebilir şekilde kullanılmasını sağlamak, akademik özgünlüğü ve etik standartları korumaktır. Rehberde; ÜYZ araçlarının kullanımı sırasında dikkat edilmesi gereken ilkeler, etik riskler, araştırmacıların yükümlülükleri, kaynak belirtme zorunluluğu ve yapay zekâ destekli çıktılarla ilgili sınırlar açık bir biçimde tanımlanmıştır.

Yayımlanan rehberde özellikle şu temel başlıklara vurgu yapılmaktadır:

• Kaynak Belirtme ve Açıklık: Üretken yapay zekâ araçları kullanılarak oluşturulan içeriklerin, görsellerin veya metinlerin ilgili akademik çalışmalarda açıkça belirtilmesi ve kullanılan araçların (örneğin; ChatGPT, DALL·E, Copilot vb.) atıf kurallarına uygun şekilde kaynak gösterilmesi gerekmektedir. Bu sayede hem araştırma sürecinin şeffaflığı hem de akademik hesap verebilirlik güçlendirilmiş olacaktır.
• Özgünlük ve Akademik Dürüstlük: Yapay zekâ destekli üretimlerin araştırmacı tarafından bireysel katkı ve entelektüel değerlendirme süzgecinden geçirilmesi önem arz etmektedir. Aksi hâlde akademik intihal, etik ihlal veya özgünlük kaybı gibi durumlar ortaya çıkabilir.
• Yapay Zekâ Kullanımının Sınırları: Araştırmacılar, ÜYZ araçlarını yalnızca destekleyici araçlar olarak kullanmalı; araştırma sorusunun belirlenmesi, analiz süreçleri, bulgu yorumlamaları ve sonuçların tartışılması gibi temel akademik faaliyetlerde kendi bilimsel yetkinliklerini ortaya koymalıdır.
• Etik Risklerin Farkındalığı: Üretken yapay zekâ araçlarının hatalı bilgi üretme, önyargı barındırma, doğrulanamayan kaynaklar sunma gibi potansiyel riskleri bulunmaktadır. Bu tür risklerin farkında olunması ve akademik içeriklere bu farkındalıkla yaklaşılması gerektiği vurgulanmaktadır.
• Kurumsal Politikalar ve Eğitim: YÖK, üniversitelerin bu etik rehber doğrultusunda kendi iç politika belgelerini geliştirmelerini ve öğrenciler ile öğretim elemanlarını bu konuda bilgilendirmelerini önermektedir. Böylece akademik topluluk genelinde yapay zekâ farkındalığı ve etik duyarlılığı artırılabilecektir.

Hazırlanan rehber, hem lisansüstü tez yazımı hem de bilimsel makale, bildiri, proje ve kitap gibi akademik ürünlerde ÜYZ kullanımına yönelik temel ilke ve uygulama önerilerini içermektedir. Ayrıca bu belge, uluslararası eğilimler ve akademik standartlar dikkate alınarak hazırlanmış olup, Avrupa Yükseköğretim Alanı (EHEA) ve benzeri kuruluşların etik düzenlemeleriyle uyumlu bir çerçeve sunmaktadır.

YÖK’ün bu çalışması, Türkiye’de üretken yapay zekânın akademik yaşamla bütünleşmesi sürecinde önemli bir dönüm noktası olarak değerlendirilmekte; etik, şeffaf ve sorumlu bir yapay zekâ kullanım kültürünün yerleşmesine katkı sağlaması beklenmektedir.